Vijf jaar lang heeft Ursula von der Leyen de Europese Commissie voorgezeten. Nu er verkiezingen zijn, komt er ook een einde aan haar mandaat. Wil ze langer aanblijven, dan moet ze herkozen worden. Ondanks haar grote bekendheid is het nog verre van zeker of ze haar leiderschap voort kan zetten.
Om haar positie als Commissieleider behouden, moet Von der Leyen twee belangrijke politieke hindernissen overwinnen. Allereerst zal ze de steun moeten winnen van een gekwalificeerde meerderheid van de 27 EU-leiders. Deze stemming zal plaatsvinden tijdens de bijeenkomst van de Europese Raad eind juni. Als dat gelukt is, moet ze ook nog minimaal 361 stemmen krijgen tijdens een geheime stemming van de leden van het Europees Parlement.
Politieke hordes
Stap één, het verkrijgen van steun van de EU-leiders, lijkt het eenvoudigst. Haar fractie, de Europese Volkspartij (EVP), heeft twaalf staatshoofden en regeringsleiders in de Europese Raad, die naar verwachting achter haar zullen staan.
Er bestaat een mogelijkheid dat de Franse president Emmanuel Macron, na vijf jaar Duitsland aan de top, liever een andere (Franse) kandidaat steunt. Maar over het algemeen is de verwachting dat Von der Leyen het niet heel zwaar te verduren krijgt van de nationale leiders.
De echte uitdaging ligt dus in het Europees Parlement. Volgens peilingen zal de EVP (weer) uit de bus komen als de grootste groep met 170 zetels. Voor een meerderheid moet Von der Leyen dus steun zien te krijgen van de (waarschijnlijke) nummer twee en drie: de socialisten (S&D) en de liberalen (Renew Europe).
Hersenkraker
Als ze de volledige steun krijgt van de EVP, de socialisten en de liberalen, zou dat samen 390 zetels opleveren, ruim boven de vereiste 361. Maar in de praktijk wordt het een echte hersenkraker.
Brusselse bronnen waarschuwen er namelijk voor dat meer dan 10 procent van de leden in deze fracties wel eens tegen haar zou kunnen gaan stemmen. Dit zou haar op een totaal van 351 stemmen brengen, 10 te weinig. En dat is nog positief ingeschat.
De kans dat ze deze stemmen nog ergens anders kan ronselen, is erg klein. In 2019 won Von der Leyen doordat ze ook nog wat stemmen kreeg van een aantal conservatieve partijen. Deze kwamen vooral uit Polen en Hongarije. Vijf jaar later lijkt het onwaarschijnlijk dat ze hier nog op kan rekenen. De Commissie heeft de afgelopen jaren namelijk hard gestreden tegen de ‘onrechtstatelijke’ praktijken door de conservatieve partijen in deze twee landen.
En ook in haar eigen partij rommelt het. In Frankrijk steunen Les Républicains – in Europa aangesloten bij de EVP – haar niet. Ook bij een aantal andere EVP-partijen in verschillende lidstaten ligt ze steeds minder goed.
Meloni
Von der Leyen zal het dus slim moeten spelen en compromissen moeten gaan sluiten over welke landen en partijen invloedrijke posities in Brussel zullen krijgen.
En dat is soms best tegenstrijdig. Zo heeft Von der Leyen geprobeerd steun te verkrijgen van de uiterst rechtse Italiaanse premier Giorgia Meloni. Dit is mogelijk essentieel in de Raad, maar kan rekenen op verzet vanuit zowel de socialisten als liberalen in het Parlement. En die spelen toch echt een belangrijkere rol bij haar herverkiezing dan de partij van Meloni.
De socialisten hebben al aangegeven dat als Von der Leyen een deal sluit met de conservatieven (ECR), waar Meloni’s partij deel van uitmaakt, ze haar niet meer zullen steunen.
Linksaf of rechtsaf
Von der Leyen zal dus moeten kiezen: over links, of over rechts. En welk pad ze ook kiest, de risico’s kan ze niet ontlopen.
Over rechts zal ze hoogstwaarschijnlijk moeten inboeten op steun vanuit socialistische fractie S&D en de liberale fractie Renew. Mocht Von der Leyen daarom besluiten geen steun van de conservatieve fractie ECR na te streven, zou ze – naast de eerder genoemde socialisten en liberalen – afhankelijk zijn van de Groenen.
Die zullen haar echter niet zomaar steunen en zullen met veel eisen komen, waaronder het doorzetten van de groene politiek van de Green Deal. Als ze hiertoe besluit, krijgt ze dus weer de conservatieven (ook uit haar eigen partij) over zich heen.
Tijd rekken
De herverkiezing van de eerste vrouwelijke voorzitter van de Europese Commissie is dus allesbehalve zeker. Om het allemaal nog ingewikkelder te maken, zal Von der Leyen maar weinig tijd hebben om hierover te besluiten. Omdat verschillende fracties in het Europees Parlement eisen dat de nieuwe Commissievoorzitter al in juli bekend is, zullen de onderhandelingen al vlak na de bekendmaking van de verkiezingsuitslag plaatsvinden. Al is de verwachting wel dat ze dit zal proberen te rekken tot begin september zodat ze de tijd heeft meer mensen achter zich te krijgen.
